بازار همدان به‌خاطر محیط سنتی که دارد، فقط جایی برای خرید کردن نیست. تعداد زیادی از گردشگران برای بازدید از فضای سنتی و قدیمی این بازار، قدم به این مکان می‌گذارند. به این ترتیب هم سفری در طول تاریخ دارند و هم به خرید و تفریحشان می‌رسند، در واقع با یک تیر دو نشان را هدف گرفته‌اند. شاید جالب باشد که بدانید بسیاری از تاجران از بازار همدان به عنوان “انبار ایران” یاد می‌کنند.
بازار سنتی همدان مثل اکثر بازارهای سنتی ایران، سقف گنبدی شکل دارد و از آجر برای ساخت آن استفاده شده است. قدمت تاریخی اکثر بناهای تاریخی که در این مکان وجود دارند، به دوران قاجاریه برمی‌گردد. دلیل اصلی جذابیت این بازار بین مردم این است که هنوز معماری قدیمی خودش را حفظ کرده است. حال‌وهوای دوران ایران قدیم را هنوز هم می‌شود در گوشه و کنار این بازار حس کرد.
در گذشته‌های دور بازار همدان در مسیر جاده ابریشم قرار داشته و همین موضوع باعث اهمیت این نقطه در فعالیت‌های اقتصادی کشور شده است. امروزه شهر همدان در مسیر ارتباطی بین شهرهای غربی کشورمان قرار دارد. کسانی که قصد عزیمت به عتبات عالیات را دارند، معمولا بین مسیر در این شهر توقف می‌کنند. به این ترتیب گردشگران زیادی حتی به مدت یک روز هم که شده، به این شهر سفر می‌کنند.
بازار همدان کجاست؟
بازار همدان در محدوده خیابان‌های باباطاهر، اکباتان و شهدا واقه شده است. اکثر بازارهای استان همدان در اطراف مسجد جامع این شهر ساخته شده‌اند و بیشتر مغازه‌دارها نماز ظهر و عصرشان را در این مسجد می‌خوانند. این بازار شامل ۳۸ راسته بازار و ۲۶سرا و کاروانسرا می‌شود. هر کدام از این راسته‌ها به فروش کالای خاصی اختصاص داده شده اند. مثلاً راسته‌ی آهنگرها، پالاندوزها، گونی‌فروش‌ها، کفشدوزخانه‌ی بزرگ و کوچک، نجارها، مسگرها، گیوه‌کش‌ها، نخودبریزها و… . حتی اسم بعضی از این راسته‌ها را تا به حال نشنیده‌ایم و این خود دلیلی برای جذابیت این بازار است.
به طور مثال راسته نخودبریزها، با انواع آجیل‌ها سروکار داشته و مخصوص فروش این خوراکی بوده است. البته این مربوط به زمان گذشته می‌شود چرا که به‌خاطر تغییراتی که در اوضاع اقتصادی کشورمان رخ داده، این راسته تبدیل به جایی برای خرید و فروش لوازم بهداشتی و خرازی‌ها شده است.
راسته‌ها و سراهای بازار همدان را در فضایی به وسعت ۳۰ هکتار، با معماری دوره قاجار ساخته‌اند. اجناس مغازه‌های این بازار، هم به صورت عمده و هم به صورت تکی به فروش می‌رسند.
بناهای تاریخی دیگری مثل حمام عمومی، مسجد، زورخانه و چایخانه هم در این بازار سنتی به چشم می‌خورند و آن را به یک مکان همه چیز تمام تبدیل می‌کنند. در سال ۱۳۳۰ شمسی، بخشی از سقف این بازار به خاطر تاریک بودن فضای داخلی آن به دستور شهردار آن دوران تخریب شد. اما همان سال بازاریان تابستانی بسیار گرم و زمستانی بسیار سرد تجربه کردند؛ همین مسئله باعث شد دوباره برای ساختن سقف اقدام کنند. مدتی بعد سقف شیروانی و چوبی برای آن بخش از بازار تعبیه کردند تا دمای محوطه در حد متعادل باقی بماند.
متاسفانه این بازار در چند سال اخیر بارها طعمه‌ی حریق شده و قسمت‌های مختلفی از آن سوخته است. آخرین بار در ۲۰اردیبهشت سال ۱۳۹۲ راسته‌ی نخودبریزها و خرازی‌ها در اثر ایرادهایی که در سیستم برق و سیم‌کشی این قسمت وجود داشته، دچار حریق شدند.
از بازار همدان چه چیزهایی بخریم؟
خرید کردن در هر شهری و در هر زمانی برای همه، مخصوصا خانم‌ها جذاب است. در بازار همدان می‌توانید در بافتی تاریخی و سنتی، هر چیزی که نیاز دارید تهیه کنید. البته هر شهر سوغات مخصوص به خودش را دارد که خریدنش در طول سفر خالی از لطف نیست. انگشت‌پیچ، شیرمال، باسلوق، کماج، گردو، بادام، آلو و… خوراکی‌هایی هستند که می‌توانید به عنوان سوغات همدان بخرید.
صنایع‌دستی و ظروف سفالی همدان در تمام ایران نظیر ندراند. به هر کسی که قصد خرید ظرف سفالی دارد پیشنهاد می‌کنیم که حتما سری به همدان بزند. همدانی‌ها در ساختن اجناس چرمی مهارت خاصی دارند و با استفاده از پوست گاو و گوسفند، محصولات چرمی منحصربه‌فردی خلق می‌کنند. درست است که برای خرید کالای چرمی باید هزینه‌ی زیادی پرداخت کنید، ولی مطمئن باشید با خرید کردن از همدان بهترین جنس و کیفیت را خریده‌اید.
سراهای مختلف بازار همدان
همان‌طور که گفتیم ۲۶سرا و کاروانسرا در بازار همدان وجود دارد که هر کدام برای فروش یک نوع کالا یا خدمات فعالیت دارند. کاروانسراهای این بازار هم در دو گروه قرار دارند: کاروانسراهای تجاری و کاروانسراهای تجاری-کاروانی. در کاروانسراهای تجاری-کاروانی معمولا یک حیاط در مرکز قرار دارد و دورتادور حیاط را حجره‌ها و مغازه‌ها پر کرده‌اند. معمولاً ساختمان این کاروانسراها دو طبقه است که طبقه پایین به فروش اجناس اختصاص داده شده و طبقه بالا برای استراحت و خواب کاروانیان است.
در بعضی از حجره‌ها هم طبقه بالایی به عنوان دفتر تجاری یا کارگاه‌های کوچک مورداستفاده قرار می‌گیرد. کاروانسرای گلشن یکی از این نوع کاروانسراهاست که محل فروش گلیم، موکت و پارچه می‌باشد.
سرای قلمدانی
سرای قلمدانی یکی از سراهای بازار سنتی همدان است که در بخش شمال غربی آن واقع شده و مساحتش به ۱۲۳۰مترمربع می‌رسد. سردر زیبای سرای قلمدانی با گچ‌بری‌های منحصربه‌فردش شما را یاد فیلم‌های رومی و آثار هنری روم و یونان می‌اندازد. تزئیناتی با این سبک فقط در کاخ گلستان تهران دیده می‌شود و جای دیگری مشابه آن وجود ندارد.
این قسمت محلی برای فروش اجناسی مثل کاغذ، قلم، دوات و وسایل مربوط به خوشنویسی است. خدماتی مثل نوشتن نامه، قرارداد و اسناد تجاری و مالی هم در این مکان ارائه می‌شود.
سرای گمرک
سرای گمرک یکی دیگر از سراهای مهم بازار همدان است که در دهه ۴۰ شمسی بازسازی شده است. کالاهایی مثل پنبه، قماش، سماور و… در این قسمت به فروش می‌رسیدند. بعد از بازسازی اکثر مغازه‌های این سرا تبدیل به فرش‌فروشی شدند.
حلاج‌خانه و سرای روحانی
حلاج‌خانه هم یکی دیگر از سراهای بازار همدان است که در گذشته حلاج‌ها در آن فعالیت داشته‌اند؛ اما امروزه فرش‌فروش‌ها آن‌جا کار می‌کنند. سرای روحانی که در گذشته حمام عمومی بوده، در چند سال اخیر به یک مکان برای خریدوفروش فرش تبدیل شده است.
کاروانسرای میرزاکاظم
در مقابل سرای روحانی که قدمت آنچنانی ندارد، کاروانسرای میرزاکاظم یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های بازار همدان است. این مکان برعکس سراهای قبلی که جدیداً تبدیل به فرش‌فروشی شده‌اند، از دیرباز تاکنون محلی برای فروش فرش بوده است.
کفشدوزخانه بزرگ و کوچک
دو راسته‌ی کفشدوزخانه بزرگ و کوچک، از مهم‌ترین بخش‌های کفش‌فروشی بازار همدان هستند. بخش کفشدوزخانه کوچک، همان‌طور که از اسمش پیداست در حوزه کفش‌فروشی فعالیت دارد. ولی کفشدوزخانه بزرگ بیشتر لباس‌فروشی دارد و کار تعمیرات کفش و فروش لوازم جانبی کفش در آن انجام می‌گیرد. در گذشته معروف‌ترین کفش‌های چرم مردانه‌ی قدیمی، در این راسته از بازار همدان تولید می‌شدند.
نکته اینجاست که تمام بخش‌های مختلف بازار همدان به هم راه دارند. طوری که اگر بخواهید همه‌ی سراها و کاروانسراهای این بازار را ببینید، باید یک روز کامل یا حتی بیشتر وقت بگذارید. لازم به ذکر است بازار همدان در سال ۱۳۷۷ به عنوان یک اثر ملی در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده است.
ساعت کار بازار همدان
این بازار هر روز از ساعت ۸صبح تا ۹شب باز است و آماده خدمت‌رسانی به مشتریانش می‌باشد.
